A clockwork orange : Μια πραγματεία πάνω στη βία και στην επιλογή

What's it going to be then, eh?

Εναλλακτικός τίτλος : «Α ρε κερατά Kubrick!»

Κινηματογραφική βραδιά μπροστά στο laptop χθες—να ‘ναι καλά η broadband της μπου του τέλεκομ—και είπα να αναβάλω για λίγο την «εμπειρία του Κώδικα ΝταΒίντσι», του οποίου το downloading θα γίνει εντός των επόμενων ημερών—έλα, δεν θέλω ν’ ακούω αηδίες του στυλ «εγώ αρνούμαι να το δω», άντε μπράβο—για κάτι πιο...κλασικό!



Το Clockwork Orange το πρωτοείδα ως φοιτητής στο αμφιθέατρο της σχολής μου μαζί με καμιά τριανταριά ακόμη ρεμάλια, κατά τη διάρκεια μιας κατάληψης, ξέρετε, τότε που εκδηλώναμε κι εμείς τα επαναστατικά μας και νομίζαμε πως βλέποντας «ανατρεπτικές» ταινίες θα αλλάζαμε το διαβολεμένο σύστημα. Περιττό να σας πω βέβαια ότι δεν είχα καταλάβει και πολλά τότε, αφού την ώρα που ο Alex περνούσε τα μαρτύρια του Τζίσους επί της οθόνης, εμείς ήμασταν απασχολημένοι με το να χαλβαδιάζουμε τα λιγοστά γκομενάκια που βρισκόντουσαν τριγύρω.

Ακολούθησε μετά από λίγο καιρό μια πιο ιδιωτική προβολή στο σπίτι μου και με παρέα μόνο ένα φίλο αυτή τη φορά. Είχα φροντίσει φυσικά να είμαι περισσότερο συγκεντρωμένος και βέβαια, το αποτέλεσμα ήταν στο τέλος της ταινίας να μείνω μ’ ανοιχτό το στόμα, και όχι, οι ποσότητες αλκοόλ που είχα καταναλώσει εκείνο το βράδυ σίγουρα δεν ευθύνονταν γι’ αυτό.

Θα πω εδώ ότι το Clockwork Orange αποτελεί, κατά την άποψή μου, μια από τις φωτεινές εξαιρέσεις πετυχημένης μεταφοράς ενός βιβλίου στη μεγάλη οθόνη—φυσικά, Kubrick είναι αυτός, δεν είναι παίξε γέλασε—αφού κατορθώνει να «πιάσει» τόσο τα νοήματα όσο και την ατμόσφαιρα του βιβλίου με συγκλονιστικό τρόπο. Το βιβλίο του Anthony Burgess ήταν ένα από τα πρώτα μου αποκτήματα από τα βιβλιοπωλεία του Λονδίνου, βιβλίο που, περιττό να πω ότι «ξεκοκκάλισα» μέσα σε δυο μέρες.



Ένα πραγματικά ιδιαίτερο στοιχείο στο βιβλίο αυτό—και κατ’ επέκταση και στην ταινία—είναι ότι η βία και η παραφροσύνη συνδυάζονται με τέτοιο μοναδικό τρόπο με τον προβληματισμό και μ’ ένα σαρωτικό, κυνικό χιούμορ, που ο αναγνώστης δικαίως θα απορεί πως είναι δυνατόν να διαβάζει για φρικαλεότητες και ταυτόχρονα να χαμογελά. Η κοφτερή γραφίδα του Anthony Burgess μας μιλά για τη ζωή του Alex, ενός 15χρονου, ηγέτη μιας εκ των πολλών συμμοριών εφήβων που δρουν ανεξέλεγκτα σε μια τρομακτική μεγαλούπολη του κοντινού μέλλοντος, που ολόκληρη η ζωή του στρέφεται γύρω από έναν αέναο κύκλο τυφλής βίας σε κάθε της μορφή. Ο Alex, μιλώντας μια περίεργη και βίαιη στην κατασκευή της αργκό—εφεύρεση εξ ολοκλήρου του ίδιου του συγγραφέα—μας περιγράφει σε πρώτο πρόσωπο τη ζωή του και τα «κατορθώματά» του στους δρόμους της μεγαλούπολης όπου βασιλεύει το δίκαιο του ισχυρού. Ο Alex και η παρέα του περνούν τα βράδια τους βιάζοντας, ξυλοφορτώνοντας και ληστεύοντας, ενώ το πρόγραμμά τους περιλαμβάνει και ώρες ανάπαυσης και «περισυλλογής» στο φουτουριστικό μπαρ όπου σερβίρεται γάλα «ενισχυμένο» με διάφορα ψυχοδραστικά. Και ο συγγραφέας προσπαθεί να ρίξει φως στα κίνητρα αυτής της τυφλής βίας, στην ίδια την παρανοϊκή και καταστροφική φύση της, βλέποντάς το καθαρά από τη σκοπιά του θύτη, της εγκληματικής αυτής φυσιογνωμίας.



Αλλά το βιβλίο δε μένει εκεί...Δεν πρόκειται για άλλη μια πρόκληση μέσω της περιγραφής βίαιων σκηνών. Όταν ο Alex διαπράττει φόνο, συλλαμβάνεται και οδηγείται στη φυλακή, γίνεται το πειραματόζωο της νέας, ολοκληρωτικής κυβέρνησης, που υπόσχεται να εξαλείψει το έγκλημα, μεταμορφώνοντας τους εγκληματίες σε «αγίους» με τη χρήση μιας απάνθρωπης μεθόδου πλύσης εγκεφάλου. Το σπουδαίο ζήτημα που τίθεται λοιπόν είναι αυτό της επιλογής μεταξύ των δρόμων της «αρετής» και της «κακίας». Είναι άραγε οι βίαιες τάσεις έμφυτες; Κι αν ναι, πόσο δικαιούται το άτομο να επιλέξει μόνο του τη μεταμέλεια και την αναμόρφωση; «Ουδείς εκών κακός», μας λέει η σωκρατική ρήση, υποτιμώντας τη σημασία της ελεύθερης βούλησης, όταν το άτομο ρέπει προς τη βία εν γνώση του και το φχαριστιέται! Ο δρόμος της «αρετής» θα πρέπει να αποτελεί επιλογή ή προϊόν εξαναγκασμού; Πόσο έχει το κράτος το δικαίωμα να ευαγγελίζεται μια κοινωνία όπου ο καθένας θα πράττει το «καλό» (ή σωστότερα ΔΕΝ θα πράττει το «κακό») με ή και χωρίς τη θέλησή του; Και μέχρι που μπορεί να φτάσει για να πραγματοποιήσει το όνειρο της «δημόσιας τάξης»; Και τελικά, πόσο είναι δικαίωμα του καθενός να είναι καθίκι του κερατά; Είναι μερικά από τα σκληρά ερωτήματα που μας θέτει ο Burgess...



Για την ταινία να πω ότι η ερμηνεία του Malcom McDowell στο ρόλο του Alex είναι εκπληκτική (και πραγματικά είναι ν' απορεί κανείς ΠΟΥ είναι αυτός ο ηθοποιός σήμερα, τον φάγανε ίσως οι λανθασμένες επιλογές, ποιος ξέρει;) ενώ για τη σκηνοθεσία του Kubrick, νομίζω πως τα λόγια είναι περιττά. Έχοντας δει την ταινία πάνω από δέκα φορές, μπορώ μετά βεβαιότητας να πω ότι εξακολουθεί να με συγκλονίζει. Όποιος δεν την έχει δει να επισκεφτεί το κοντινότερο video club ΑΜΕΣΑ...Το ίδιο κι όποιος την έχει δει! Ένα πραγματικό αριστούργημα!